Piramidy czy Paralele, czyli Twoje wartości w akcji

W ostatnim czasie bardzo często podejmowany jest temat zdrowia psychicznego. Dużo się o nim pisze, mówi i stanowi nawet centrum naszej uwagi na spotkaniach towarzyskich. Jedni o nie systematycznie dbają, inni zaś nie mają na to czasu. Niezależnie od tego faktem jest, że obecnie żyjemy dłużej, ale i szybciej. Oddajemy się swojej pracy kosztem innych zajęć, które powinny stanowić odskocznię od nadmiernego zapracowania. Dobra wiadomość jest taka, że warto o nie zawalczyć. Jak? Na początek sprawdź swój system wartości w akcji, czy stanowią go Piramidy czy Paralele.

Piramidy czy Paralele?

Piramidy? Paralele? Mogłoby się wydawać, że oba pojęcia są dość enigmatyczne, ale gdyby im się bardziej wnikliwie przyjrzeć, można zobaczyć i zrozumieć więcej. Autorem całego zamieszania jest czeski profesor i psycholog Stanislav Krotochvil z Kromieryża. W roku 1968 na światowym kongresie z zakresu zdrowia psychicznego w Londynie przedstawił swoją teorię na temat systemów wartości, jakimi się człowiek kieruje w swoim życiu. Rozróżnił dwa systemy wartości – paralelny i piramidowy. Paralelny jest systemem wartości, ułożonych poziomo, tj. równorzędnie względem siebie po prawej i lewej stronie jednej, z uważanych za główną, wartości.

Przykładem może być praca (uznana za główną wartość), a po lewej i prawej jej stronie można wymienić rodzinę, sport, hobby, koncerty, wystawy, spotkania ze znajomymi itp., które mają dla danej osoby równie duże znaczenie, jak praca. Te same wartości, w systemie piramidalnym, będą ułożone jedna pod drugą. Jeśli praca będzie stanowić wierzchołek tej piramidy, to wartości leżące pod nią z czasem będą miały mniejsze znaczenie albo nawet w najgorszym przypadku zatracą to znaczenie.

Przeczytaj również: Wartości, jakimi warto się w życiu kierować

Ale jakie to ma znaczenie?

Wartości odgrywają istotną rolę w życiu człowieka, wpływając na jego postępowanie, wybory i relacje z innymi. Aksjologia, która jest dziedziną filozofii, pomaga zrozumieć, jakie wartości są istotne dla dobra każdego z nas i jak je hierarchizować. Wartości, którymi się kierujemy w życiu mogą być różnie postrzegane. Wynikają bowiem z naszej kultury, społeczeństwa, w którym się wychowujemy, czy też indywidualnych przekonań. Są zatem względne i zależą od kontekstu, co może oznaczać, że każdy z nas może się kierować własnym systemem moralnym.

Ten, kto nie zna celu, nie może też znać drogi
i przez całe życie będzie dreptał w kółko.

─ christian morgenstern

Piramidy czy Paralele, czyli jakie są zagrożenia?

Osoby, mające paralelny system wartości żyją w większej harmonii i są zdrowsze psychicznie, bowiem zarówno praca, jak i rodzina, znajomi czy hobby mają dla nich duże znaczenie. W sytuacji, gdy zachwieje się praca, pozostają bliscy i znajomi, którzy mogą udzielić wsparcia w tej trudnej sytuacji. Natomiast osoby z piramidalnym systemem wartości mogą poczuć rozczarowanie, jeśli czubek piramidy się odłamie. Tracąc pracę mogą nie znaleźć wsparcia w najbliższych i znajomych, czy też poszukać innego zajęcia, bazując na swojej elastyczności, bowiem te wartości zostały zbyt słabo rozwinięte lub też w ogóle nie poświęcono im wcześniej czasu.

Przeczytaj również: Prawdziwe poznanie samego siebie

Matka żyjąca tylko dla swoich dzieci, nie mająca swoich pasji, może popaść w depresje po ich wyprowadzce z domu rodzinnego. Ojciec zaś, przechodząc na emeryturę może przejść załamanie psychiczne lub poczuć pustkę, jeśli do tej pory od rana do wieczora poświęcał się tylko swojej pracy zawodowej. Chwiejność piramidy wartości wpływa na zachwianie stabilności danej osoby. Istnieje bowiem ryzyko utraty nawet tej wartości, której nadaje się nadmierne znaczenie.

Zawsze masz wybór

Większe bezpieczeństwo i stabilność poczują osoby z paralelnym systemem wartości. Łatwiej bowiem przeżyć stratę jednej wartości, wiedząc, że posiada się wiele innych, mających równie duże znaczenie w życiu. Matka, ceniąca sobie swój rozwój osobisty, podejmie swoje wymarzone studia po wyprowadzce z domu dorosłych już dzieci. Ojciec ucieszy się wolnym czasem na majsterkowanie, które jest jego pasją, a na które do tej pory czasu nie miał. Wartości równorzędne w paralelnym systemie pozwalają na kompensację ewentualnych strat oraz na wykazanie się kreatywnością w nowej sytuacji życiowej. Zmieniają również postrzeganie innych ludzi i pozwalają na bardziej tolerancyjne zachowania względem nich. Paralelne systemy wartości powodują, że między ludźmi budują się mosty do dobrych relacji.

Skoro masz wybór, bo zawsze go masz, to wybieraj roztropnie. Sprawdzaj, czy nie budujesz swojego „wierzchołka piramidy”. Niech będzie on dla Ciebie ostrzeżeniem Frankla o tym, że „wszelkie ubóstwienie nosi w sobie zarodek rozpaczy”. To pozwoli Ci szybko usunąć wierzchołek, a w jego miejsce wstawić swoje, dotąd niespełnione marzenia. Ich realizacja może okazać się dla Ciebie wyzwalająca i uzdrawiająca.

Literatura:

Lucas, E. (2024). Odkryj sens. Zmienisz życie. Mando Inside, 194–197.